Jak zmienić oznaczenie płci w dokumentach? Poradnik do sądu


  • 10 cze 2025

4 marca 2025 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę, która zmieniła reguły gry w sprawach o zmianę oznaczenia płci. O ile do tej pory zmiana ta była możliwa wyłącznie poprzez proces cywilny o ustalenie płci, w którym pozywało się swoich rodziców, o tyle teraz Sąd Najwyższy kieruje nas w stronę postępowania o sprostowanie aktu urodzenia.

Z tego artykułu dowiesz się, jak złożyć wniosek o sprostowanie aktu urodzenia, jak może wyglądać samo postępowanie i z jakimi problemami możesz się zmierzyć w jego trakcie oraz po nim.

Artykuł ten dotyczy zmiany oznaczenia płci, czyli litery K lub M w dokumentach, oraz numeru PESEL (jego przedostatnia cyfra jest zależna od płci, parzysta dla kobiet, nieparzysta dla mężczyzn). Jeśli nie chcesz na razie zmieniać oznaczenia płci, ale zależy ci na zmianie samego imienia, to kwestię tę możesz rozwiązać na drodze administracyjnej, bez procesu cywilnego. Piszemy o tym szerzej w innym artykule.

Niniejszy poradnik został przygotowany we współpracy z adw. Karoliną Gierdal, zawiera także odwołania do wcześniejszej wersji artykułu, która powstała we współpracy również z adw. Markiem Urbaniakiem.

Ustalenie płci w skrócie

Infografika prezentująca jak zmienić oznaczenie płci

  • Potrzebujesz mieć 18 lat, 100 zł, odpis swojego aktu urodzenia oraz opinię o niezgodności płciowej od psychologa oraz lekarza psychiatry / lekarza seksuologa. Jeśli masz mniej niż 18 lat, wniosek składają w twoim imieniu rodzice. Nie musisz przejść żadnej operacji czy być określony czas na hormonach.
  • Z tymi dwiema opiniami możesz złożyć wniosek do sądu rejonowego właściwego dla twojego miejsca zamieszkania. Nasz wzór znajdziesz tutaj, w wersji transmęskiej oraz transżeńskiej.
  • Przebieg postępowania w sądzie jest trudny do przewidzenia – może skończyć się bardzo szybko i bez rozprawy, może obejmować rozprawę, na której sąd zada ci proste pytania o twoją tożsamość, a w najgorszym wypadku obejmie również powołanie biegłych sądowych.
  • Po wydaniu postanowienia musisz odczekać aż sąd wyśle postanowienie do urzędu stanu cywilnego, a USC nada ci nowy numer PESEL, potem składasz wniosek do USC o zmianę imienia (o ile nie zrobił tego sąd). Po zmianie imienia i PESEL-u możesz wystąpić o nowy dowód osobisty.
Co się zmieniło po uchwale Sądu Najwyższego z 4 marca 2025 r.?
Co się zmieniło Co się nie zmieniło
Podstawa prawna – art. 36 p.a.s.c. zamiast art. 189 k.p.c. Postępowanie dowodowe i to, jakie dowody mogą być przeprowadzone.
Sąd rozpoznający sprawę w pierwszej instancji – sąd rejonowy zamiast okręgowego. Możliwość wyznaczenia przez sąd rozprawy, dopuszczenia z urzędu opinii biegłego.
Właściwość miejscowa – miejsce zamieszkania osoby, która składa wniosek, zamiast miejsca zamieszkania rodziców. Możliwość wydania przez sąd postanowienia na posiedzeniu niejawnym.
Wnoszone pismo – wniosek zamiast pozwu. Arbitralność przebiegu postępowania i uzależnienie od indywidualnego podejścia sędziego.
Tryb postępowania – nieprocesowy zamiast procesowego. Postępowanie po uprawomocnieniu się postanowienia, w tym wysłanie z urzędu przez sąd do USC postanowienia, w celu naniesienia wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia i zmiany numeru PESEL.
Osoby występujące w postępowaniu – wnioskodawca zamiast powoda i pozwanych rodziców. Odzwierciedlenie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia – dalej dokonuje się to poprzez wzmiankę dodatkową.
Sposób rozstrzygnięcia – postanowienie zamiast wyroku.
Wysokość opłaty – 100 zł zamiast 600 zł.
Możliwość zmiany właściwego sądu – wcześniej można było zawrzeć umowę, dzięki której przy sprzyjających rodzicach można było przenieść proces do bardziej doświadczonego sądu, obecnie jest to niemożliwe i wymaga zmiany miejsca zameldowania lub zamieszkania osoby.

Więcej informacji w tym temacie znajdziesz w sekcji Pytania i odpowiedzi.

Przygotowania do postępowania

Czy potrzebuję wsparcia prawnego?

W większości sytuacji procedura zmiany oznaczenia płci nie wymaga profesjonalnej pomocy prawnej, jeśli skorzysta się z naszego wzoru. Udział prawnika może być konieczny dopiero w przypadkach skomplikowanych i mniej jednoznacznych, które wymieniamy w dalszych sekcjach. Nie każdy prawnik jest jednak wystarczająco kompetentny w obszarze procesów o ustalenie płci, stąd zalecamy zwrócenie się pod któryś z poniższych adresów:

Zakres pomocy zależy od twoich potrzeb – na powyższe adresy możesz zwrócić się zarówno o odpowiedź na drobne pytanie czy sprawdzenie przygotowanego przez ciebie pisma, jak i z prośbą o reprezentowanie w sprawie, choć nie zawsze taka forma pomocy będzie dostępna. W przypadku reprezentowania w sprawie czas oczekiwania może zająć parę miesięcy.

Wymogi do rozpoczęcia postępowania

By móc złożyć wniosek, musisz spełnić następujące wymogi:

  • mieć powyżej 18 lat (przypadek osób niepełnoletnich jest opisany w dalszej części poradnika);
  • posiadać dwie opinie zaświadczające o transpłciowości, jedną przygotowaną przez psychologa (psychologa-seksuologa, psychologa klinicznego lub psychoseksuologa), a drugą przez lekarza ze specjalizacją w seksuologii lub psychiatrii – posiadanie tylko jednej z nich znacznie zwiększy prawdopodobieństwo powołania biegłego przez sąd;
  • posiadać odpis aktu urodzenia (do uzyskania w urzędzie stanu cywilnego przez ePUAP lub osobiście);
  • przeznaczyć 100 zł na opłatę przy składaniu wniosku (ten wymóg można obejść, jeśli do wniosku dołączy się wniosek o zwolnienie z kosztów, a sąd rozpatrzy go pozytywnie; przy takiej kwocie jest to jednak mało prawdopodobne).

Jeśli posiadasz dodatkową dokumentację medyczną (np. wyniki badań krwi, badań urologicznych/ginekologicznych, zaświadczenia od psychiatry) również możesz ją dołączyć, choć nie jest to konieczne. Badanie kariotypu jest już bardzo rzadko wymagane i nie ma potrzeby robić go na zapas. Jeżeli sędzia będzie domagać się przedstawienia go w czasie rozprawy, można odwołać się do braku takiego wymogu w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego.

Dokumenty uzyskane na skutek procesu diagnostycznego prowadzonego przez specjalistów z innego kraju najlepiej przedyskutować z prawnikiem pod kątem ich przydatności dla postępowania sądowego w Polsce.

Załączone opinie powinny jednoznacznie wskazywać osobę, której dotyczą. Jeśli od czasu ich wystawienia twoje imię uległo zmianie, nie będzie to problem, o ile zawierają one numer PESEL. Brak numeru PESEL w dokumencie ze zmienionym imieniem można obejść przez załączenie zupełnego aktu urodzenia, w którym zawarta jest informacja o zmianie imienia. Alternatywnie pomocne może być załączenie kserokopii decyzji kierownika USC.

Z przepisów postępowania cywilnego nie wynika, aby wystawione przez specjalistów opinie mogły utracić ważność z powodu upływu czasu. Pozostają one dokumentami ważnymi dla sądu, możesz więc posłużyć się opinią uzyskaną kilka lat wcześniej.

Do wniosku wystarczy załączyć skrócony odpis aktu urodzenia. Odpis zupełny przyda się, jeśli zmieniane były takie dane jak imię czy nazwisko.

Żadne procedury medyczne nie są konieczne, żeby zmienić oznaczenie płci. Nie ma żadnego określonego czasu, przez jaki należy być w terapii hormonalnej, ani żadnego zabiegu chirurgicznego, który trzeba przejść. Choć w historii orzecznictwa zdarzało się, że sądy stawiały takie wymogi, to w chwili obecnej możliwe jest uzyskanie zmiany oznaczenia płci nawet bez żadnych interwencji medycznych, a wyłącznie z posiadanymi opiniami od seksuologów. W takich sytuacjach zachęcamy jednak o korzystanie z pomocy prawnika od początku całego procesu, tak by móc zabezpieczyć się na wypadek nieprzychylnego sędziego.

Z uwagi na długi okres oczekiwania na rozprawę, zwłaszcza w sądach w dużych miastach, praktycznym rozwiązaniem jest złożenie wniosku od razu po otrzymaniu opinii od specjalistów, bez czekania na efekty hormonalnej terapii zastępczej.

Wybór sądu

Domyślnie właściwy jest sąd dla miejscowości, w której znajduje się twoje miejsce zamieszkania. Co ważne, chodzi o miejsce zamieszkania, a nie zameldowania. Miejscem zamieszkania jest to, w którym koncentruje się twoje życie. Nie ma jednak twardej definicji. Na przykład jeśli studiujesz w jakimś mieście, ale w każdy weekend dojeżdżasz do rodzinnej miejscowości, można się zastanawiać, które z nich spełnia warunek miejsca zamieszkania i czy wskazanie adresu rodziców nie jest mimo wszystko uzasadnione.

Sąd nie będzie przy tym raczej weryfikował miejsca zamieszkania, które wskażesz we wniosku. Jeśli jednak sąd nabierze wątpliwości, czy naprawdę mieszkasz w danej miejscowości, może zobowiązać cię do wykazania tej okoliczności. Jeśli sędzia dowie się o zatajeniu takiej informacji, sprawa zostanie przekazana do właściwego sądu, co może wydłużyć postępowanie.

W większych miastach może funkcjonować kilka sądów rejonowych. Ich właściwość jest często powiązana z konkretnymi dzielnicami czy obszarami miasta. Jeśli nie masz pewności, jaki sąd jest właściwy (np. dzielnica Ursynów w Warszawie podlega pod sąd dla Mokotowa), możesz zawsze zadzwonić do Biura Obsługi Interesantów w typowanym sądzie i dopytać, gdzie wysłać wniosek.

Wzór wniosku

Wariant dla osób używających żeńskich form gramatycznych

Wariant dla osób używających męskich form gramatycznych

Polecany przez nas wzór wniosku, zawierający wszystkie istotne wnioski, przygotowała adw. Karolina Gierdal, a konsultowany był z Grupą Prawną Stowarzyszenia Lambda Warszawa. Zawiera również wkład merytoryczny od adw. Mikołaja Świstowskiego i r. pr. Damiana Ruhma.

Treść wniosku może być bardzo istotna dla przebiegu sprawy, stąd odradzamy korzystanie z przypadkowych wzorów tworzonych przez osoby bez przygotowania prawniczego. Zdarza się na przykład, że seksuolodzy oferują napisanie wniosku – najlepiej jest nie korzystać z tego rodzaju dokumentów.

Wielu sędziów nie ma dobrego rozeznania w kwestii transpłciowości i z tego względu może zwyczajnie nie wiedzieć, jak prowadzić takie postępowanie czy jaka dokumentacja jest wystarczająca. Z tego względu szczególnie ważne jest powołanie się na dokumenty, które mogą pokierować sędziego w stronę szybszego załatwienia sprawy. Dwa najważniejsze to:

Przewodnik wydany przez biuro RPO zachował aktualność w wielu aspektach, mimo zmiany trybu z procesowego na nieprocesowy. Postępowanie dowodowe odbywa się tak samo i takie same są przesłanki wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym, więc rekomendacje RPO są wciąż ważne.

Czas trwania postępowania można również skrócić, składając wniosek o rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Jeśli sąd wyrazi na to zgodę, wówczas nie odbywają się żadne rozprawy i nigdzie nie musisz jechać – sąd listownie przyśle postanowienie. Takie rozwiązanie wymaga jednak dobrej woli sędziego.

Nie polecamy składania wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Jeśli nie dogadasz się wcześniej z doświadczoną osobą, która zgodzi się przyjąć tę rolę, możesz dostać przypadkowego prawnika, który nie będzie w ogóle rozumiał procedury.

Wzór wniosku zawiera również wniosek o zmianę imienia – jest to nowe rozwiązanie, do którego sądy czasami się przychylają. Jeśli sąd się na to zdecyduje, wówczas zmniejsza się skala formalności po wydaniu postanowienia – Urząd Stanu Cywilnego zmieni imię razem z oznaczeniem płci, dzięki czemy nie trzeba będzie składać odrębnego wniosku i czekać na jego rozpatrzenie.

Opłata sądowa

Złożenie wniosku kosztuje 100 zł. Opłatę sądową należy wnieść na rachunek docelowego sądu rejonowego przed złożeniem wniosku, tak by móc dołączyć dowód wpłaty jako jeden z załączników. Numer rachunku bankowego można znaleźć na stronie internetowej sądu, zwykle na podstronie „Konta bankowe”. W tytule przelewu należy podać swoje nazwisko. Opłatę można też wnieść osobiście w kasie sądu lub kupić znak sądowy na kwotę 100 zł na stronie ministerstwa. Taki znak, o wyglądzie kodu kreskowego z orzełkiem, drukuje się i dołącza się do listy załączników na dowód dokonania wpłaty.

Wysyłanie

Wniosek trzeba wydrukować i podpisać własnoręcznie. Do sądu wysyłasz tylko jeden egzemplarz wniosku i załączników. Załączniki teoretycznie powinny być złożone w oryginale. Jeśli masz tylko po jednym egzemplarzu opinii, możesz:

  • wysłać do sądu kserokopie – niestety sąd może kwestionować autentyczność takiego dokumentu i wezwać cię do przedstawienia oryginałów;
  • wysłać oryginały, a po prawomocnym zakończeniu postępowania (czyli po wydaniu przez sąd rejonowy postanowienia, które jest dla ciebie korzystne i od którego nie wnosisz apelacji, lub po tym, jak sąd okręgowy uwzględnił twoją apelację) wysłać do sądu prośbę o zwrot oryginalnych dokumentów;
  • udać się do notariusza i uzyskać notarialnie poświadczoną kopię; może to zrobić jakikolwiek notariusz, a cena wynosi ok. 7 zł za stronę.

Wniosek możesz zanieść bezpośrednio do sądu i złożyć na biurze podawczym – miej wtedy ze sobą dodatkową kserokopię wniosku, na którym w sądzie przybita zostanie pieczątka potwierdzająca jego złożenie.

Możesz też wysłać wniosek pocztą. Należy skorzystać z Poczty Polskiej i przesyłkę wysłać jako list polecony – zachowaj wtedy potwierdzenie nadania (druk znajdziesz na poczcie).

Po otrzymaniu twojego wniosku sąd rejonowy sprawdzi, czy został on prawidłowo złożony.

Czasami zdarza się, że sąd wysyła list z wezwaniem do usunięcia braków formalnych. Takim brakiem może być np. nieprawidłowa liczba załączników czy niewłaściwie sformułowane żądanie. Na wezwanie należy odpowiedzieć w terminie wyznaczonym przez sąd, czyli 7 dni. Termin upływa z końcem ostatniego dnia, a liczy się go, zaczynając następnego dnia po odebrania listu.

Przykładowo: list z wezwaniem z terminem 7 dni został odebrany 2 marca; w takiej sytuacji termin przypada na 9 marca – tzn. najpóźniej tego dnia do 23:59 należy wysłać odpowiedź w urzędzie pocztowym Poczty Polskiej. W praktyce jeśli pismo przyjdzie w poniedziałek, termin przypada na godzinę 23.59 w następny poniedziałek. Wyjątkiem jest sytuacja, w której termin wypada w sobotę, niedzielę lub w święto. Jeśli odbierzesz przesyłkę w sobotę, to termin upłynie w następny poniedziałek. Jeśli odbierzesz przesyłkę np. 18 grudnia, to termin nie upłynie w święto, czyli 25 grudnia, lecz w pierwszy dzień roboczy po tym święcie (w tym przypadku – 27 grudnia).

Dalszy przebieg postępowania zależy od sądu. Jeśli sędzia weźmie pod uwagę rekomendacje zawarte w przewodniku RPO, powinien rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym bez powoływania biegłego.

By łatwiej śledzić przebieg sprawy, możesz założyć konto na Portalu Informacyjnym Sądów Powszechnych. Do założenia takiego konta potrzebujesz profilu zaufanego.

Praktycznym rozwiązaniem jest założenie osobnej papierowej teczki lub folderu na komputerze do przechowywania papierowych wersji lub skanów pism, które powstały w toku postępowania, zarówno wysłanych przez ciebie, jak i otrzymanych z sądu. Przechowywanie druków potwierdzenia nadania pozwoli ci w razie problemu udowodnić, że dany list został doręczony sądowi. Zapisanie dat otrzymania pism przychodzących ułatwi ci dotrzymanie terminów. Całe to archiwum będzie nieocenione, jeśli na późniejszym etapie postępowania zajdzie potrzeba zaangażowania profesjonalnego prawnika lub złożenia skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Postępowanie

Dokładny przebieg procesu w ogromnym stopniu zależy od sędziego, ale możliwe jest wyróżnienie kilku różnych wariantów:

Wariant idealny:

Sędzia wydaje postanowienie na posiedzeniu niejawnym, bez wzywania cię na rozprawę i bez opinii biegłego. W takim wariancie sprawa może się zakończyć nawet w kilka tygodni od złożenia wniosku.

Wariant pozytywny:

Sędzia wyznacza termin rozprawy i wydaje na niej postanowienie. W trakcie rozprawy konieczne jest odpowiedzenie na pytania sędziego dotyczące tranzycji i transpłciowości. W takim wariancie od złożenia wniosku do rozprawy może minąć parę miesięcy, a czasem nawet dłużej, jeśli dany sąd jest bardzo obciążony sprawami i terminy rozpraw są odległe.

Warianty mniej lub bardziej czasochłonne:

Sąd może przedłużać proces na wiele różnych sposobów:

  • powołać z urzędu biegłego sądowego;
  • żądać wykonania dodatkowych badań, np. kariotypu;
  • poczekać z postanowieniem dopiero do którejś rozprawy z rzędu.

Postępowanie w tych wariantach mogą trwać nawet do dwóch lat lub dłużej, w zależności od tego jak bardzo dany sąd jest zajęty (np. w Warszawie rozprawy są wyznaczane z bardzo dużymi odstępami) i jak wiele z powyższych komplikacji pojawi się w trakcie postępowania.

Informacje dotyczące terminów rozpraw czy powołania biegłych można szybciej i sprawniej uzyskać przez zalogowanie się na Portal Informacyjny Sądów Powszechnych przy pomocy profilu zaufanego.

Masz prawo, aby na rozprawie towarzyszyła ci wskazana przez ciebie osoba zaufana (osoba partnerska, przyjaciel itd.).

Możesz wnioskować do sądu o wyłączenie jawności – spowoduje to, że publiczność nie będzie mogła wejść na rozprawę (ale nie przejmuj się – w niezbyt głośnych sprawach zwykłych ludzi raczej nie pojawiają się obce osoby, które chcą wziąć udział w rozprawie jako publiczność).

Możesz wnioskować do sądu o zdalne przeprowadzenie rozprawy. Temat ten jest szczegółowo omówiony w sekcji Pytań i odpowiedzi.

Biegli

Oprócz tego, czy w danej sprawie zostanie wyznaczona rozprawa, inną losową i nieprzewidywalną kwestią jest to, czy sąd dopuści dowód z opinii biegłego. W czasach poprzedniej procedury wiele sądów okręgowych udawało się przekonać do koncepcji, że opinia biegłego jest w postępowaniu zbędna, jeśli osoba załączyła prywatne opinie z diagnozą F64.0, „Transseksualizm” wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, lub HA60, „Niezgodność płciowa”, wg nowszej klasyfikacji ICD-11. Mimo to nierzadkie były przypadki powoływania biegłych przez sąd, co znacznie wydłużało postępowanie i generowało wyższe koszty.

Dotychczasowe doświadczenia, zgromadzone w okresie od marca 2025 r., potwierdzają, że losowość, przypadkowość i arbitralność w kwestii biegłego będzie nam towarzyszyć również w procedurze sprostowania aktu urodzenia. Znamy już sytuacje wydania postanowień na posiedzeniu niejawnym, bez biegłego, znamy przypadki wydania postanowień po rozprawie bez biegłego oraz takie, w których na wyznaczenie rozprawy sąd czeka do momentu uzyskania opinii.

Biegły może pojawić się w postępowaniu, nawet jeżeli nie sformułowano wniosku dowodowego o jego opinię – sąd może taki dowód dopuścić z urzędu, bez wniosku, a nawet jeśli będziesz się temu sprzeciwiać. Może to zrobić na rozprawie, ale także przed nią lub po niej. Jeśli postanowienie zapadnie poza rozprawą, otrzymasz je pocztą.

Po stronie sądu leży znalezienie biegłego i przekazanie mu akt sprawy. Biegły ma obowiązek się z tobą skontaktować i umówić na wizytę. Po sporządzeniu opinii wysyła ją do sądu, który następnie przesyła ją do ciebie, wyznacza też termin na złożenie zastrzeżeń i uwag. Jeśli takich uwag nie ma, sąd albo wyznacza następny termin rozprawy albo wydaje postanowienie na posiedzeniu niejawnym. Cały ten proces może trwać wiele miesięcy.

Biegłego nie da się zmienić bez podania obiektywnej przyczyny (np. biegły przyjmuje tylko w mieście znacznie od nas oddalonym lub istnieją przesłanki, by stwierdzić, że biegły nie wyda obiektywnej opinii). Nie jest możliwe wnioskowanie o przyznanie innego biegłego tylko ze względu na złą reputację danego specjalisty. Jeśli sporządzona opinia zawiera informacje fałszywe lub szkodzące twojej sprawie, wówczas możesz złożyć wniosek o powołanie nowego biegłego lub o wydanie przez dotychczasowego biegłego opinii uzupełniającej. W praktyce może to być trudne, ponieważ trzeba wykazać, że opinia zawiera błędy merytoryczne. Jeśli w twojej sprawie wydano negatywną opinię, koniecznie skontaktuj się z prawnikiem. W przypadku zwlekania z kontaktem ze strony biegłego przez dłuższy czas (np. kilka miesięcy) możesz interweniować w sądzie i prosić o ponaglenie lub wybór innego biegłego.

Wizyta u biegłego sądowego ma postać przyspieszonej diagnozy seksuologicznej, w trakcie której usłyszysz pytania o swoją transpłciowość, psychologiczne funkcjonowanie i dysforię płciową. Wielu biegłych nie uaktualnia swojej wiedzy na temat transpłciowości, stąd nierzadko stawiają oni nieaktualne wymogi (np. badanie fizykalne) czy pytają o sprawy niezwiązane z procesem (np. o to, jak uprawiasz seks).

Możesz odmówić poddania się badaniu czy odpowiedzi na te pytania. Niestety w takim przypadku zwiększa się prawdopodobieństwo wydania negatywnej opinii. Jeśli biegły uważa takie pytania czy poddanie cię badaniu za niezbędne, prawdopodobnie napisze w opinii, że odmówiono przejścia przez istotne procedury diagnostyczne, co uniemożliwiło postawienie diagnozy i udzielenie odpowiedzi na pytania sądu. W takiej sytuacji zalecamy kontakt z prawnikiem. Być może konieczne będzie złożenie wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego i podjęcie dalszych kroków ukierunkowanych na zapobieżenie oddaleniu wniosku. Jeśli pytania czy działania biegłego są sprzeczne z aktualną wiedzą naukową, może ci też przysługiwać skarga do Rzecznika Praw Pacjenta czy wszczęcie procedury dyscyplinarnej wobec biegłego, o ile jest on lekarzem.

Standardowa opłata za pracę biegłego wynosi ok. 500–2000 zł, ale jeśli sędzia wniesie o opinie paru różnych specjalistów, to koszt może wzrosnąć. Po powołaniu biegłych możesz złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów (opisany poniżej) – po uwzględnieniu go przez sąd, koszty weźmie na siebie Skarb Państwa.

Wniosek o zwolnienie z kosztów

W praktyce największe wydatki związane z postępowaniem o ustalenie płci dotyczą opłaty sądowej oraz kosztów ewentualnej opinii biegłego. Przygotowany przez nas wzór wniosku o sprostowanie aktu urodzenia zawiera opcjonalny punkt dot. zwolnienia od kosztów, do wykorzystania przez osoby, które chciałyby ubiegać się o to na samym początku postępowania, żeby uniknąć opłaty sądowej. Jednocześnie podkreślamy, że w praktyce uzyskanie zwolnienia od kosztu w wysokości 100 zł jest mało prawdopodobne i udaje się tylko w wyjątkowych przypadkach. Złożenie takiego wniosku wydłuży postępowanie.

Jeśli stać cię na opłatę sądową, ale boisz się kosztów opinii biegłego, pamiętaj, że wniosek o zwolnienie od kosztów można złożyć również w trakcie postępowania, nawet wtedy, gdy sąd już wydał postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego i wezwał cię do uiszczenia zaliczki. Opisujemy tę sytuację w dalszej części tekstu.

Do wniosku o zwolnienie od kosztów zawsze trzeba załączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Tutaj znajdziesz przykładowe wypełnione oświadczenie razem z komentarzami.

Co wpisać w poszczególne rubryki oświadczenia?

  • Sąd, do którego jest składane oświadczenie: tu wpisz nazwę sądu rejonowego, do którego składasz wniosek.
  • Sygnatura sprawy: sygnatura sprawy to kod nadawany jej po przyjęciu wniosku przez sąd. Jeśli wniosek nie został jeszcze wniesiony, nie wypełniaj tej rubryki.
  • Dane osoby składającej wniosek: tu wpisz swoje imię i nazwisko z aktu urodzenia oraz swój numer PESEL. Jeśli nie masz PESEL-u, wpisz imiona rodziców.
  • Stan rodzinny: w tym punkcie musisz wymienić wszystkie osoby, z którymi mieszkasz i jednocześnie prowadzisz wspólne gospodarstwo domowe. Oznacza to, że z osób, z którymi można zamieszkiwać, nie umieszczasz tu jedynie swoich współlokatorów, poza tym wpisujesz np. męża/żonę, dziewczynę/chłopaka lub osobę partnerską (osobę, z którą mieszkasz i jednocześnie jesteś w niesformalizowanym związku, tj. „osobę pozostającą we wspólnym pożyciu z wnioskodawcą”), rodziców, dzieci, rodzeństwo, kuzynów, dziadków czy osoby, którymi się opiekujesz.
  • Majątek: w tej sekcji należy wpisać informacje o posiadanym majątku, w tym nieruchomościach, oszczędnościach, papierach wartościowych i prawach majątkowych czy przedmiotach wartościowych. Jeśli którakolwiek z rubryk cię nie dotyczy, wpisz: BRAK.
  • Dochody i źródła utrzymania wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym: w lewej kolumnie tabeli wpisz siebie oraz wszystkie osoby wymienione w 4. punkcie. W środkowej kolumnie tabeli musisz określić, z jakiego tytułu każda z wymienionych osób osiąga dochód (np. wynagrodzenie za pracę, prowadzenie firmy, emerytura/renta, stypendium studenckie itd.). W prawej kolumnie tabeli wpisz, ile wskazany dochód wynosi netto (tj. do ręki) i w jakim przedziale czasu jest rozliczany (np. jeżeli ktoś otrzymuje stypendium raz na pół roku, to trzeba wskazać, że jest to kwota x złotych w ciągu 6 miesięcy). Jeśli osoba, która z tobą mieszka i jest połączona więzią partnerską lub rodzinną, nie osiąga dochodów, to należy to zaznaczyć wpisując BRAK w rubryki w środkowej i prawej kolumnie tabeli.
  • Zobowiązania i stałe wydatki: w tym miejscu należy rozpisać wszystkie swoje koszty i ująć je w skali miesiąca. Jeśli jakieś koszty ponosisz rzadziej niż raz w miesiącu (np. raz w roku kupujesz podręczniki czy ponosisz koszty ubezpieczenia), podziel kwotę, którą wydajesz, przez 12 i wpisz „X zł rocznie, czyli Y zł w skali miesiąca”. W rubryce tej możesz wpisać np. koszty czynszu i opłat za mieszkanie oraz media, koszty wyżywienia, ubrania, zakupu kosmetyków i środków czystości, koszty komunikacji, leczenia, ubezpieczenia, kredytów czy pożyczek, koszty zakupu podręczników i przyborów szkolnych dla dziecka, koszty Internetu, telewizji czy telefonu, materiałów akademickich czy innych przedmiotów potrzebnych do wykonywania pracy, w tym sprzętu lub oprogramowania.
  • Inne dane, które wnioskodawca uważa za istotne: jest to miejsce, które warto wykorzystać na wytłumaczenie niektórych wydatków, zwłaszcza jeśli mogłyby zostać zakwestionowane jako niekonieczne (jeśli np. w pkt. 7 pojawiła się droższa, weterynaryjna karma dla psa, napisz, że posiadasz psa o specjalnych potrzebach medycznych) oraz na bardziej szczegółowe przedstawienie swojej sytuacji i zwrócenie uwagi na okoliczności uzasadniające wniosek o zwolnienie od kosztów (np. że studiujesz i jednocześnie utrzymujesz się samodzielnie, nie dostajesz wsparcia od rodziny, a wszystkie oszczędności zostały wydane na prywatne opinie pozwalające na rozpoczęcie terapii hormonalnej).

Ważne – co do zasady wnioski o zwolnienie od kosztów są rozpoznawane na podstawie oświadczenia. Jednak sąd może zarządzić dodatkowe postępowanie wyjaśniające i np. zobowiązać cię do przesłania wyciągów z rachunków bankowych, dosłania PIT-u czy innych dokumentów. Jeśli tego nie zrobisz w zakreślonym terminie, wniosek najpewniej zostanie oddalony.

Co w razie oddalenia wniosku o zwolnienie z kosztów?

W pierwszej kolejności pamiętaj, że musisz złożyć wniosek o doręczenie ci postanowienia oddalającego wniosek wraz z uzasadnieniem. Masz na to 7 dni od momentu, w którym postanowienie sądu zostanie ci doręczone.

Po otrzymaniu postanowienia wraz z uzasadnieniem, masz 7 dni na złożenie zażalenia od postanowienia sądu [WZÓR] bądź skargi na orzeczenie referendarza sądowego (zwróć uwagę na otrzymane pismo: jeśli w tytule jest „postanowienie” i nazwa sądu, to wnosi się zażalenie, a jeśli wymieniony jest referendarz sądowy, to wnosi się skargę).

W przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie z kosztów i chęci wniesienia zażalenia lub skargi, zalecamy kontakt z prawnikiem.

Nie składał_m wniosku o zwolnienie z kosztów, ale sąd powołał biegłego. Czy muszę opłacić całość kosztów opinii biegłego?

Jeśli sąd decyduje się na powołanie biegłego, możliwe są dwa warianty. W pierwszym sąd wyda postanowienie o powołaniu biegłego i od razu wezwie cię do wniesienia w określonym terminie zaliczki. Wtedy, jeśli kwota ta jest dla ciebie zbyt wysoka lub po prostu uważasz tę sytuację za niesprawiedliwą, w osobnym piśmie możesz złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Takie pismo złożone jest z wniosku (tego samego, który zawarty jest we wzorze wniosku o sprostowanie aktu urodzenia w sekcji E) oraz uzasadnienia. Do wniosku załącz oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

Uwaga – pamiętaj, by wniosek złożyć przed upływem terminu, który sąd wyznaczył na wniesienie zaliczki.

W drugim wariancie sąd nie wezwie cię do opłacenia zaliczki, natomiast tymczasowo opłaci opinię ze środków Skarbu Państwa. Decyzja o tym, czy obciążyć cię kosztami, zapadnie wtedy w końcowym postanowieniu. Warto w takiej sytuacji podczas rozprawy apelować do sądu, by przejął koszty na rachunek Skarbu Państwa i odstąpił od obciążenia cię nimi. Taki wniosek możesz sformułować ustnie do protokołu rozprawy aż do jej zamknięcia. Na początku rozprawy sąd zawsze pyta o stanowisko i to jest pierwszy moment, gdy można powiedzieć: „podtrzymuję powództwo i wnoszę o nieobciążanie mnie kosztami rozprawy”. Można to jeszcze zrobić na sam koniec rozprawy. Sąd powinien uprzedzić o tym, że udziela głosu przez zamknięciem rozprawy, i wtedy w ramach mowy końcowej również można wnieść o nieobciążanie kosztami.

Jeśli nie złożysz takiego wniosku podczas rozprawy, wciąż możliwe będzie złożenie zażalenia na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach. W takim przypadku po wydaniu postanowienia, jeśli sąd obciążył cię w nim kosztami, możesz wnieść w ciągu 7 dni wniosek o doręczenie ci odpisu postanowienia wraz uzasadnieniem, a następnie w ciągu 7 dni od jego otrzymania złożyć zażalenie. Jeśli znajdziesz się takiej sytuacji, skontaktuj się z prawnikiem, by przygotować zażalenie na postanowienie o kosztach. Możesz również złożyć zażalenie na postanowienie o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia, jeśli wynagrodzenie to jest nieproporcjonalnie wysokie do nakładu pracy. Takie zażalenie powinno być przygotowane przez prawnika.

Po postanowieniu

Jeśli nie złożysz wniosku o pisemne uzasadnienie w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia, staje się ono prawomocne. Sąd bierze jednak pod uwagę, że wniosek może zostać wysłany pocztą (decyduje data stempla pocztowego), przez co dolicza czas na dostarczenie (może to zająć około miesiąca). Po uprawomocnieniu się postanowienia sąd samodzielnie wysyła go do urzędu stanu cywilnego (tego, w którym zarejestrowano twoje urodzenie), który nadaje nowy numer PESEL. Informacja o nadaniu nowego numeru PESEL może przyjść do ciebie listownie, ale praktyka zależy od urzędu – najbezpieczniejszą opcją będzie regularne kontaktowanie się z urzędem telefonicznie, by dowiedzieć się, na jakim etapie jest cała procedura. Jeśli przez kolejne tygodnie urząd nadal nie otrzymał wyroku, można również zadzwonić do samego sądu, by upewnić się, czy nie zapomniał on, że wysłanie dokumentów jest jego ustawowym obowiązkiem.

Po uprawomocnieniu się postanowienia warto złożyć wniosek o wydaniu odpisu postanowienia [WZÓR]. Taki wniosek wymaga opłaty 20 zł i możesz go złożyć wielokrotnie. Wiele instytucji będzie wymagało takiego odpisu, by zmienić twoje dane.

Jeśli we wniosku nie został zawarty wniosek o zmianę imienia lub jeśli sąd nie rozpatrzył tego wniosku pozytywnie, to imię musisz zmienić samodzielnie. Zrobisz to, wysyłając do urzędu stanu cywilnego wniosek (dostępny na stronie docelowego urzędu). Tego typu pismo nie musi zawierać tak szczegółowego uzasadnienia, jak wnioski opisywane w naszym artykule o zmianie imienia bez sądowego uzgodnienia płci – w tym przypadku wystarczy powołać się na wyrok sądu. Po otrzymaniu informacji o zmianie numeru PESEL i imienia możesz udać się do dowolnego urzędu gminy, by złożyć wniosek o nowy dowód osobisty.

Aktualizacja wszystkich państwowych danych związanych z numerem PESEL (np. konta e-PIT, Internetowego Konta Pacjenta, konta ZUS, konta ePUAP) może trochę potrwać. Jeśli sprawa się opóźnia, zalecamy dzwonienie do danej instytucji lub stawienie się w niej osobiście. Czasami dopiero wielokrotne przypomnienia są w stanie załatwić sprawę. Niestety obecnie nie jest możliwe wymazanie starego oznaczenia płci ze wszystkich dokumentów i baz danych. Pozostanie ono w zupełnym akcie urodzenia (choć już nie w skróconym), a kwestie związane ze starym numerem PESEL, takie jak zaciągnięte kredyty czy odbyte wyroki, będą również rzutowały na nowy numer – zmiana oznaczenia płci nie wymazuje przeszłości danej osoby.

Zmiana pozostałych dokumentów

By zmienić oznaczenie płci w pozostałych dokumentach konieczny jest nowy dowód osobisty oraz odpisy następujących dokumentów:

  • odpis postanowienia sądu;
  • decyzji USC o nadaniu nowego imienia;
  • aktu urodzenia (odpis skrócony; potrzebny tylko w przypadku niektórych instytucji, w większości wystarczą dwa powyższe).

Niestety z racji braku jakichkolwiek procedur dotyczących konkretnie osób trans o zmianę każdego dokumentu musisz wnioskować oddzielnie do instytucji, która go wydała.

Przykładowe dokumenty, na których zmianie może ci zależeć:

  • umowa o pracę (u pracodawcy);
  • konto bankowe (w placówce banku);
  • paszport (w dowolnym punkcie paszportowym);
  • świadectwa pracy (w poprzednich miejscach pracy);
  • prawo jazdy i dowód rejestracyjny (w wydziale komunikacji w danym starostwie);
  • przeniesienie dokumentacji medycznej ze starego numeru PESEL na nowy (w przychodniach i szpitalach);
  • przerejestrowanie umówionych zabiegów, wizyt i operacji na nowy numer PESEL (w miejscu, w którym się umawialiśmy);
  • dyplomy szkół wyższych (w sekretariatach);
  • świadectwo maturalne (w okręgowej komisji egzaminacyjnej);
  • prywatne pakiety medyczne (u usługodawcy);
  • umowy o telefon (u usługodawcy);
  • umowy ze spółdzielnią mieszkaniową;
  • rejestry związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (NIP osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą pozostanie ten sam, w KRS należy zmienić informacje o imieniu i nr PESEL, co nie ma wpływu na inne dane dotyczące spółki);
  • księga wieczysta nieruchomości (we właściwym sądzie rejonowym);
  • każdy inny dokument sporządzony przy użyciu numeru PESEL.

W niektórych przypadkach brak konkretnych regulacji może prowadzić do problemów administracyjnych – w takiej sytuacji należy zwrócić się o pomoc do któregoś z linkowanych wyżej zespołów prawniczych. Czasami instytucje będą zasłaniać się brakiem podstawy prawnej do dokonania takich zmian.

Szczególne przypadki

Choć nie ma możliwości uniknięcia postępowania sądowego, to istnieją przypadki szczególne, w których będzie ono miało odrobinę inną formę – dotyczy to osób niepełnoletnich oraz tych, które zmieniły oznaczenie płci w innym kraju.

Osoby niepełnoletnie

Przed ukończeniem 18. roku życia nie można samodzielnie złożyć wniosku. W postępowaniu osobę muszą reprezentować rodzice i to oni mogą złożyć wniosek za swoje dziecko. Wzór wniosku będzie podobny, a różnić będzie się tylko tym, że w odpowiednim miejscu zaznaczone zostanie, że w imieniu dziecka działają rodzice (lub rodzic). Dokument będzie też musiał zostać podpisany przez rodzica. Jeśli korzystacie z profesjonalnej pomocy prawnej, to rodzice będą udzielać pełnomocnictwa.

Powyższa procedura jest stosunkowo nowa, dopiero od 2019 r. sądy zaczęły orzekać w sprawach dotyczących osób niepełnoletnich. Z tego względu zdecydowanie zalecamy skorzystanie z pomocy prawnika zorientowanego w sprawach o zmianę oznaczenia płci.

Zmiana danych u osoby niepełnoletniej będzie prawdopodobnie niemożliwa bez wspierających rodziców, przede wszystkim z racji konieczności posiadania odpowiedniej dokumentacji medycznej (niemożliwej do uzyskania bez zgody rodzica). W sytuacjach, w których jeden rodzic zgadza się na postępowanie, a drugi nie, zmiana oznaczenia płci nadal jest możliwa, ale może być trudniejsza – rekomendujemy w takich sytuacjach wcześniejszy kontakt z prawnikiem.

Osoby z zagranicznym wyrokiem / decyzją ustalającą płeć

Osoby, które uzyskały wyrok lub decyzję ustalającą płeć za granicą, jako jedyne mogą uniknąć przechodzenia przez postępowanie o sprostowanie aktu urodzenia. Są to przede wszystkim osoby posiadające obywatelstwo innego państwa lub stale zamieszkałe w państwie, które dopuszcza uzgodnienie płci metrykalnej dla stale zamieszkałych cudzoziemców. Jeśli należysz do jednej z tych kategorii, to możesz podjąć się zmiany oznaczenia płci w innym kraju, a potem posłużyć się tamtejszym wyrokiem sądu lub decyzją administracyjną (w zależności od danego systemu prawnego), by dokonać zmiany oznaczenia płci w polskich dokumentach.

W takim przypadku dokonuje się to przez procedurę uznania zagranicznej decyzji/wyroku. Teoretycznie decyzję w tej sprawie może wydać kierownik USC. W praktyce najczęściej kończy się to postępowaniem sądowym. To dlatego, że zmiana oznaczenia płci w innych krajach Unii Europejskiej dokonuje się często w sposób, który nie skutkuje wydaniem orzeczenia przez sąd czy decyzji administracyjnej, tak jak ją rozumie polskie prawo – czyli papieru z podpisem urzędnika, mającego datę, podstawę prawną i treść rozstrzygnięcia. Często osoba dysponuje tylko zmienionym aktem urodzenia czy mailem. USC nie chcą na tej podstawie wydawać decyzji i kierują od razu do sądów rejonowych.

W postępowaniu sądowym, które również przebiega w trybie nieprocesowym, na pewno nie będzie biegłego, bo przedmiotem rozpoznania jest nie to, czy jesteś osobą transpłciową, ale to, czy inny kraj wydał podlegającą uznaniu w Polsce decyzję/orzeczenie o zmianie twojego oznaczenia płci.

W praktyce możesz skorzystać z obu ścieżek – sprostowania aktu urodzenia na podstawie uchwały SN lub uznania zagranicznej decyzji ustalającej płeć. Wybór lepszej będzie zależeć od wielu czynników, np. tego jaka jest historia orzekania w sądzie właściwym dla twojego miejsca zamieszkania. Rekomendujemy konsultację z prawnikiem.

Cudzoziemcy stale zamieszkali w Polsce

Osoby mające formalny status uchodźcy oraz stale zamieszkałe w Polsce mogą uzgodnić płeć metrykalną na podstawie prawa polskiego. Warunkiem koniecznym jest posiadanie polskiego aktu urodzenia lub co najmniej dokonanie transkrypcji aktu urodzenia z innego kraju do polskich ksiąg stanu cywilnego. Zalecamy w tych przypadkach konsultację z prawnikiem.

Pytania i odpowiedzi

Nowa procedura

Jaka jest podstawa prawna obecnej procedury? Co się zmieniło po 4 marca 2025 r.?

Zmiana oznaczenia płci nie jest uregulowana w polskim prawie i nie istnieje żaden przepis poświęcony konkretnie tej procedurze. Możemy jednak o nią wnioskować w oparciu o rozwiązania wypracowane przez polskie sądy. Przed 1989 r. sądy stały na stanowisku, że możliwa jest zmiana oznaczenia płci w drodze sprostowania aktu urodzenia. Potem zmieniły zdanie i uznały to za niewłaściwą ścieżkę, na kilka lat pozostawiając osoby transpłciowe w próżni. W orzeczeniu Sądu Najwyższego z 22 marca 1991 r. stwierdzono, że poczucie przynależności do danej płci stanowi dobro osobiste podlegające ochronie, co pozwoliło na wypracowanie procedury zmiany danych opartej o art. 189 k.p.c. Ta procedura, rozwijana w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego, wiązała się z koniecznością złożenia pozwu i wytoczenia procesu swoim rodzicom (lub kuratorowi ustanowionemu w ich miejsce). Do 4 marca 2025 r. lepiej lub gorzej była stosowana przez polskie sądy okręgowe. Różnice w tym, jak szybko zakończy się postępowanie, jakie dowody zostaną w jego trakcie przeprowadzone (w szczególności czy sąd zażąda opinii biegłego), czy zostanie wyznaczona rozprawa, czy też wyrok będzie wydany na posiedzeniu niejawnym – zależały nie tylko od samego sądu, ale często nawet od konkretnego sędziego, którego wylosowano do orzekania.

4 marca 2025 r. skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 6/24 podjął uchwałę o następującej treści:

  1. Żądanie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia podlega rozpoznaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym przy zastosowaniu w drodze analogii art. 36 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego.
  2. Zmiana oznaczenia płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której dotyczy ten akt.
  3. Oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek (art. 510 k.p.c.).
  4. Postanowienie uwzględniające wniosek wywołuje skutki od chwili uprawomocnienia się.

Tym samym SN powrócił do koncepcji obowiązującej przed 1989 r.

Choć większość tych zmian może się wydawać techniczna, to w praktyce mają one fundamentalne znaczenie. Przejście z trybu procesowego na nieprocesowy jest równoznaczne z tym, że w postępowaniu uczestniczy jedynie osoba składająca wniosek. Tryb procesowy to tryb do postępowań „spornych”, w których ktoś zawsze musi być powodem, a ktoś pozwanym, ktoś musi wygrać, a ktoś przegrać. To właśnie przez ten tryb przez lata konieczne było pozywanie rodziców, którzy mieli możliwość – jeśli sprzeciwiali się prawnej tranzycji dziecka – znacząco utrudniać i przedłużać postępowanie.

W sprawach nieprocesowych uczestnikiem może być tylko jedna osoba: wnioskodawca.

Kolejną konsekwencją uchwały Sądu Najwyższego jest też zmiana sądu rozpoznającego sprawę – teraz wnioski kierowane są do sądów rejonowych, właściwych dla miejsca zamieszkania osoby składającej wniosek. Znacząco obniżyła się również wysokość opłaty.

Samo nowe postępowanie ma jednak bardzo podobny przebieg do poprzedniej procedury. Podobne są dowody załączane do wniosku oraz treść jego uzasadnienia. Jak wcześniej, sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym, ale również wyznaczyć rozprawę czy z urzędu powołać biegłego. Dalej więc sprawy o zmianę oznaczenia płci są regulowane wyłącznie przez orzecznictwo sądów oraz indywidualne podejście sędziego. Oznacza to, że nie można w pełni przewidzieć przebiegu i długości postępowania – w zależności od wielu czynników może być ono bardziej lub mniej kłopotliwe. Utrudnia to stworzenie niezawodnego, przewidującego wszystkie ewentualności poradnika o sądowej zmianie oznaczenia płci.

Czym jest tryb nieprocesowy i procesowy? Co to dla mnie zmienia?

Tryb procesowy to tryb do postępowań „spornych”, w których ktoś zawsze musi być powodem, a ktoś pozwanym, ktoś musi wygrać, a ktoś przegrać. To właśnie przez ten tryb przez lata konieczne było pozywanie własnych rodziców, którzy mogli – jeśli byli przeciwni prawnej tranzycji – znacząco utrudniać i przedłużać postępowanie.

W sprawach nieprocesowych uczestnikiem może być tylko jedna osoba, wnioskodawca.

W praktyce zmiana z trybu procesowego na nieprocesowy oznacza że:

  • możesz być jedynym wnioskodawcą w sprawie i nikt inny w tej sprawie nie będzie uczestniczyć, a więc nie będzie też mieć możliwości składania wniosków dowodowych, środków zaskarżenia. To duże ułatwienie dla osób, które miały niewspierającą rodzinę; wyjątkiem jest sytuacja, gdy jesteś w małżeństwie, wtedy małżonek staje się uczestnikiem procesu;
  • składasz wniosek, a nie pozew;
  • wniosek wysyłasz do sądu rejonowego, a nie okręgowego;
  • opłata sądowa od wniosku jest mniejsza i wynosi 100 zł.

To, co się nie zmienia, to całe postępowanie dowodowe. Sąd dalej może wyznaczyć rozprawę czy dopuścić z urzędu dowód z opinii biegłego. Przebieg postępowania dalej będzie więc zależeć od indywidualnego podejścia sędziego.

Co jeśli już mam rozpoczętą sprawę o ustalenie sprzed decyzji Sądu Najwyższego?

Sądy bardzo różnie podchodzą do uchwały Sądu Najwyższego z marca 2025 r. W praktyce wykształciło się kilka różnych ścieżek postępowania, nie zawsze prawidłowych proceduralnie:

  • Sąd okręgowy wydaje wyrok w sprawie o ustalenie płci na dotychczasowych zasadach.
  • Sąd okręgowy wysyła do osoby wnoszącej pozew pismo, w którym zobowiązuje ją do wypowiedzenia się czy podtrzymuje dalej pozew o ustalenie płci, czy w związku z treścią uchwały SN modyfikuje swoje żądanie i wnosi o sprostowanie aktu urodzenia.
  • Sąd okręgowy z urzędu zmienia tryb postępowania na nieprocesowy i: a) wysyła twoją sprawę do sądu rejonowego,
    b) proceduje dalej w sądzie okręgowym, ale w ramach trybu nieprocesowego.

Choć na moment spisywania tego poradnika większość przedstawionych wyżej scenariuszy już się wydarzyła, warto pamiętać, że w przypadku wariantu 3. a) sąd rejonowy może uznać, że nie będzie procedować, ponieważ twoje żądanie dotyczy ustalenia płci, a nie sprostowania aktu urodzenia. W takiej sytuacji sąd może wezwać cię do uzupełnienia braków formalnych np. przez sprecyzowanie żądania.

Jeśli masz już sprawę na biegu, warto odezwać się do prawnika, żeby ustalić możliwy sposób działania.

Czy fakt, że Sąd Najwyższy wydał decyzję w składzie neosędziowskim, może wpłynąć na moją sprawę?

Uchwała Sądu Najwyższego z marca 2025 r. budzi spore kontrowersje, ponieważ w sprawie orzekali tylko tzw. neosędziowie – czyli osoby powołane w sposób, który może nie spełniać standardów niezależności. To budzi wątpliwości, czy ich orzeczenia są ważne. Takie obawy potwierdzały już wcześniej zarówno polskie, jak i europejskie sądy.

Wszystkie nowe projekty ustaw zakładają, że orzeczenia wydane z udziałem takich sędziów będą nieważne. Warto jednak zrozumieć, jak działa Sąd Najwyższy. Kiedy SN wydaje uchwałę, pokazuje, jak jego zdaniem należy rozumieć przepisy. Taka uchwała wiąże jednak skutecznie tylko inne składy SN – a nie sądy rejonowe, okręgowe czy apelacyjne. Dla tych sądów uchwała SN wiąże na zasadzie autorytetu, nie przymusu. W praktyce sądy czują się związane uchwałami SN, ale teoretycznie mogą orzekać wbrew ich treści.

Dlatego nawet jeśli uchwała z marca 2025 r. zostałaby uznana za nieważną, nie oznacza to automatycznie, że twoja sprawa o sprostowanie aktu urodzenia zostanie przez to przegrana. Sąd może nadal stosować to samo rozumowanie, jeśli uzna je za przekonujące.

Jeśli jednak twój wniosek zostanie oddalony, bo sędzia uzna uchwałę SN za nieważną, masz kilka opcji: możesz złożyć apelację albo – jeśli jest to możliwe – wycofać wniosek i złożyć go ponownie w innym mieście, gdzie sprawą zajmie się inny sąd, np. jeśli w międzyczasie zmieniłaś miejsce zamieszkania. Jeśli złożysz wniosek ponownie w tym samym sądzie, do jego rozpoznania może zostać wylosowany ten sam sędzia, ale możesz też trafić na kogoś innego.

Nie musisz się też bać, że jeśli w dostaniesz postanowienie i ono się uprawomocni, to później dojdzie do jego wstecznego anulowania. Nawet jeśli na mocy jakiejś ustawy lub wskutek jakiegoś postępowania uchwała SN z marca 2025 r. zostałaby uznana za nieważną, to unieważnienie postanowienia wydanego w twojej sprawie wymagałoby dodatkowego działania. Musiałoby nastąpić wznowienie postępowania, co nie dzieje się z urzędu, musiałby zostać w tej sprawie złożony wniosek i to też w określonym terminie (3 miesiące od powstania podstawy do wznowienia). Jest to więc bardzo mało prawdopodobne.

Przed wnioskiem

Ile opinii jest potrzebne?

Nie istnieje żaden przepis prawa, który mówiłby o tym, jakie opinie trzeba złożyć w sądzie. W praktyce przyjęło się odwoływać w tym zakresie do zaleceń Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Według nich diagnoza powinna być postawiona przez:

  1. lekarza ze specjalizacją z zakresu psychiatrii lub seksuologii;
  2. psychologa, który: a. posiada certyfikat seksuologa klinicznego LUB b. ma specjalizację z zakresu psychologii klinicznej LUB c. ma specjalizację z zakresu psychoseksuologii.

Warto więc załączyć opinię od psychologa oraz zaświadczenie od psychiatry bądź seksuologa. Dobrze, żeby znalazło się w nich rozpoznanie F64.0 (ICD-10) lub HA60 (ICD-11).

Jak powinny wyglądać opinie do sprawy?

Niezbędnym elementem opinii jest stwierdzenie, że twoje poczucie przynależności do danej płci jest trwałe.

Dobrze, jeśli opinia zawiera :

  • informację o spełnianiu przez ciebie kryteriów diagnostycznych F64.0 lub HA60;
  • twój krótki życiorys, opis twojej tranzycji medycznej i społecznej;
  • jeśli w opinii znajdują się informacje o współistniejących zaburzeniach (np. depresji) lub byciu w spektrum autyzmu, to warto, by znalazła się tam też informacja o tym, że nie wykluczają one możliwości uznania cię za osobą transpłciową i nie stanowią przeciwwskazania do tranzycji prawnej;
  • rekomendację do przeprowadzenia procesu tranzycji prawnej i jej wpływu na poprawę twojego zdrowia.

Z reguły opinie psychologiczne są dłuższe i bardziej szczegółowe. Jeśli masz taką opinię, to opinia od lekarza psychiatry / lekarza seksuologa może być skrótowa i nie zawierać zbyt wiele szczegółów – nie będzie to problemem w sprawie.

W poprzedniej procedurze nie zaobserwowano, by sądy okręgowe stawiały wymogi odnośnie obecności konkretnych testów psychologicznych w opinii. Na ten moment trudno powiedzieć, czy będzie to wyglądało podobnie w przypadku nowej procedury i sądów rejonowych.

Czy dokumenty (opinie, zaświadczenia etc.), które składam, to muszą być oryginały czy mogą być kopie?

Załączniki teoretycznie powinny być złożone w oryginale. Jeśli masz tylko po jednym egzemplarzu opinii, możesz:

  • wysłać do sądu kserokopie – niestety sąd może kwestionować autentyczność takiego dokumentu i wezwać cię do przedstawienia oryginałów;
  • wysłać oryginały, a po prawomocnym zakończeniu postępowania (czyli po wydaniu przez sąd rejonowy postanowienia, które jest dla ciebie korzystne i od którego nie wnosisz apelacji, lub po tym jak sąd okręgowy uwzględnił twoją apelację) wysłać do sądu prośbę o zwrot oryginalnych dokumentów;
  • udać się do notariusza i uzyskać notarialnie poświadczoną kopię; może to zrobić jakikolwiek notariusz, a cena wynosi ok. 7 zł za stronę.

Profesjonalni pełnomocnicy mogą samodzielnie poświadczać kopie za zgodność z oryginałem. Jeśli korzystasz z pomocy prawnika, będzie on mógł wysłać do sądu kopie, a ty zachowasz oryginały u siebie.

Ile kosztuje postępowanie o sprostowanie aktu urodzenia?

Opłata, którą wnosisz na samym początku, to 100 zł. Większe koszty może wygenerować tylko opinia biegłego, jeśli sąd dopuści ją z urzędu. Koszt takiej opinii to zazwyczaj 500–2000 zł, ale jeśli opracowywana jest przez zespół biegłych, koszt będzie dużo wyższy.

Do jakiego sądu składa się teraz wnioski?

Domyślnie właściwy jest sąd dla miejscowości, w której znajduje się twoje miejsce zamieszkania. Więcej piszemy o tym w sekcji Wybór sądu.

Czy zaburzenia psychiczne i przeszłe pobyty w szpitalu psychiatrycznym mogą przeszkadzać w procedurze zmiany oznaczenia płci?

Nie powinny, choć nie ma absolutnej gwarancji, gdyż sędziowie potrafią być bardzo różni. Koniec końców decydujące będą dostarczone z wnioskiem opinie i ewentualna opinia biegłego. Sędzia nie będzie mieć żadnych informacji o zdrowiu psychicznym poza tymi zawartymi w twoich opiniach.

Czy we wniosku oraz w trakcie postępowania można mówić w swoim preferowanym rodzaju gramatycznym?

Tak. Nie ma prawa nakazującego mówienie o sobie w jakiejkolwiek konkretnej formie gramatycznej. To samo dotyczy również sądu, który nie musi się zwracać do ciebie w niepoprawnych formach.

Część sędziów może jednak mieć transfobiczne poglądy lub bezpodstawnie uważać, że muszą stosować formę zgodną z oznaczeniem płci w dokumentach. Jeśli sąd będzie cię misgenderował w trakcie rozprawy, możesz powołać się na art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego, mówiąc, że tożsamość płciowa jest twoim dobrem osobistym i domagasz się jej respektowania. Jednakże w praktyce rzadko kiedy zmieni to decyzję sądu.

W trakcie procedury

Co to posiedzenie niejawne?

Posiedzenie niejawne to takie, które odbywa się bez udziału uczestników postępowania. W praktyce chodzi o to, że sąd wydaje postanowienia czy zarządzenia sam, nie wzywając nikogo na posiedzenie (nie ma rozprawy).

Ile czasu będę oczekiwać na termin rozprawy w sądzie?

Przeważnie czas oczekiwania jest dłuższy w sądach w dużych miastach (zwłaszcza w Warszawie) niż w mniejszych. Dowiadywanie się od innych osób transpłciowych, ile czekały w danym sądzie, nie do końca ma sens – jeśli czyjaś sprawa odbyła się 3 lata temu, to od tego czasu sytuacja mogła się wyraźnie zmienić. Nie ma żadnego pewnego sposobu, by określić, jak długo potrwa twoja sprawa.

Czy w rozprawie można wziąć udział zdalnie? Jak złożyć o to wniosek?

W polskiej procedurze cywilnej możliwe jest wzięcie udziału w rozprawie w formie wideokonferencji. O tym, czy tak się stanie, decyduje sąd. Polska procedura jest pod tym względem dość skomplikowana, ale możliwa do samodzielnego ogarnięcia. Istnieją dwa warianty: albo sąd samodzielnie zdecyduje o tym, że rozprawa odbędzie się zdalnie, albo to ty będziesz chcieć złożyć taki wniosek.

  1. Sąd może zdecydować samodzielnie, z urzędu, że rozprawa odbędzie się zdalnie. Wyśle wtedy do ciebie zawiadomienie o wyznaczeniu rozprawy i zarządzeniu przeprowadzenia posiedzenia zdalnego.

UWAGA – to, że sąd wysyła ci informację, że rozprawa odbędzie się zdalnie, i nawet podaje link do wideokonferencji, nie oznacza, że możesz wziąć udział w rozprawie w taki sposób. Musisz dodatkowo, najpóźniej na trzy dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia, wysłać do sądu mailowo informację, że masz zamiar uczestniczyć w rozprawie zdalnie. Jeśli tego nie zrobisz, musisz stawić się na rozprawie w sądzie.

  1. Jeśli sąd nie postanowi o wezwaniu na rozprawę zdalną z urzędu, możesz o to wnioskować [WZÓR]. Taki wniosek możesz złożyć w ciągu 7 dni od dnia, w którym sąd doręczy ci zawiadomienie o terminie rozprawy. Musisz w nim wskazać swój adres e-mail.

UWAGA – wniosek trzeba wysłać pocztą, nie można posłużyć się pocztą elektroniczną (tak stanowią przepisy – w praktyce niektóre sądy uznają zgłoszenia mailowe). Sąd może nie wyrazić zgody na taki wniosek, ale w poprzedniej procedurze zdarzało się to bardzo rzadko.

Krótko przed rozprawą dostaniesz na maila link do wideokonferencji. Jeśli dzień przed rozprawą jeszcze go nie masz, zadzwoń do sądu i dowiedz się, kiedy zostanie wysłany.

W trakcie rozprawy zdalnej masz przebywać w miejscu, które „licuje z powagą sądu”. W praktyce – nie łącz się z samochodu czy transportu publicznego, z kawiarni czy innego publicznego miejsca.

Jakie dokładnie pytania mogą być zadawane na rozprawie?

Najczęściej pojawiają się pytania o imię, wiek, wykonywany zawód oraz o doświadczenie transpłciowości (np. o to, od jak dawna czujesz się w ten sposób lub jak długo funkcjonujesz w danej roli płciowej).

Niestety część sędziów może zadawać pytania o seksualność lub kwestionować twój wygląd, jeśli nie wpisuje się on w stereotypy płciowe. Na tego typu pytania można odmówić udzielania odpowiedzi. W praktyce sąd może jednak naciskać, by odpowiedź na nie została udzielona.

Kto może być ze mną na rozprawie? Czy mogę przyjść z rodziną lub przyjaciółmi na posiedzenie?

Na rozprawie w charakterze publiczności mogą pojawić się inne osoby, w tym twoja rodzina i przyjaciele. Nie obawiaj się, że na sali znajdą się osoby przypadkowe. W praktyce sądowej, choć większość rozpraw jest w domyśle jawna, na sprawach niemedialnych publiczność się nie pojawia. Zawsze możesz też złożyć wniosek o wyłączenie jawności, jeśli na sali znalazłaby się jakaś obca osoba, choć to bardzo mało prawdopodobne, by tak się stało.

Czy posiadanie dzieci utrudnia postępowanie?

W uchwale Sądu Najwyższego z marca 2025 r. jasno przesądzono, że nikt inny poza samym wnioskodawcą nie może być uczestnikiem postępowania – z wyjątkiem małżonka. To oznacza, że dzieci nie będą traktowane jako uczestnicy i ich posiadanie nie powinno wpływać na tok postępowania.

Po zmianie oznaczenia płci twoja relacja z dzieckiem nie ulega żadnej zmianie w obrębie twoich praw i obowiązków.

Czy mogę dosłać w późniejszym terminie dodatkowe dokumenty na korzyść mojego wniosku?

Tak i nie. Można w dowolnym momencie wysłać do sądu pismo, w którym sformułujesz wnioski dowodowe. Uwaga – jeśli to nie będą nowe dowody (czyli takie, które powstały już po złożeniu wniosku), to sąd może zdecydować, że ich nie dopuści, uznając, że są spóźnione i była szansa na ich załączenie od razu. Zatem dokumentacja medyczna z niedawnej operacji zostanie zaakceptowana, ale fotografia identyfikatora z miejsca pracy, w którym pracujesz od dawna, może zostać pominięta.

Czy sąd może w tej sprawie powoływać kogoś na świadka?

Postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych może obejmować dowód z przesłuchania świadków. Dochodzą do nas pojedyncze doniesienia o tym, że sędzia w danej sprawie wezwał jako świadków rodziców czy specjalistów, którzy sporządzili opinie. Takie scenariusze są jednak mało prawdopodobne.

Czy w nowej procedurze ktoś może włączyć się do mojego postępowania (rodzice, organizacje transfobiczne) i zagrozić mojej sprawie?

Zgodnie z treścią uchwały Sądu Najwyższego z marca 2025 r. „Oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek (art. 510 k.p.c.)”. To oznacza, że zdaniem SN tylko ty jako osoba wnosząca wniosek i twój ewentualny małżonek możecie uczestniczyć w tym postępowaniu i włączyć się do niego. W ustnym uzasadnieniu SN wyraźnie wykluczył też udział prokuratora lub urzędnika stanu cywilnego.

Wiemy jednak, że w niektórych postępowaniach, w których pozwy zostały złożone przed marcem 2025 r., sądy zmieniają tryb postępowania na nieprocesowy, ale wciąż uznają rodziców za uczestników. Nie można też wykluczyć, że rodzice, którzy dowiedzą się o postępowaniu, będą wysyłać do sądu pisma, zgłaszając się jako uczestnicy. Sąd nie powinien tego uznać ze względu na jednoznaczną treść uchwały SN. Jednak na postanowienie o odmowie dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje rodzicom zażalenie, co może przeciągnąć postępowanie. Zwracamy przy tym uwagę, że dowiedzenie się przez rodziców o toczącym się postępowaniu wymagałoby od nich dużej aktywności, dzwonienia do sądu i regularnego sprawdzania, czy złożył_ś wniosek, i to przy założeniu, że w sądzie udzielona zostanie im jakakolwiek informacja. Jest to więc mało prawdopodobne.

Jeśli chodzi o udział organizacji transfobicznych, to również jest on skrajnie mało prawdopodobny. Po pierwsze organizacje te musiałyby uzyskać skądś informacje o toczącym się postępowaniu. Po drugie – procedura cywilna dość rygorystycznie reguluje kwestie udziału organizacji pozarządowych. Ich aktywny udział, czyli przystąpienie do postępowania, byłby możliwy tylko za twoją zgodą. Kodeks przewiduje, że organizacje niebiorące udziału w sprawie mogą przedstawiać w postępowaniu swoje stanowiska – ale organizacja taka musiałaby wykazać, że twoja sprawa w jakiś sposób dotyczy ochrony równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli. To bardzo mało prawdopodobne.

Po postanowieniu

Ile zajmie uprawomocnienie się mojego postanowienia? Czy mogę coś robić przed uprawomocnieniem?

Zajrzyj do sekcji Po postanowieniu.

Czy sąd sam prześle informację o zmianie mojego imienia do urzędu stanu cywilnego?

Sąd powinien z urzędu wysłać prawomocne postanowienie do USC, w którym zarejestrowano twoje urodzenie. Piszemy o tym więcej w sekcji Po postanowieniu.

Co zrobić jak dostanę decyzję sądu?

Piszemy o tym w części Po postanowieniu.

Co jeśli sąd odmawia wysłania odpisu postanowienia do urzędu stanu cywilnego?

Może się zdarzyć, że urzędnicy w danym sądzie nie będą świadomi, że wysłanie odpisu postanowienia do urzędu stanu cywilnego jest ich obowiązkiem. W takiej sytuacji najczęściej wystarczy zadzwonić i upomnieć się o wysyłanie dokumentu, ale może się zdarzyć, że urzędnik odmówi wykonania tej czynności. Niedostarczenie dokumentów do USC przez sąd może rodzić problemy, ponieważ wiele urzędów prawdopodobnie odmówi przyjęcia odpisu postanowienia z twoich rąk i będzie oczekiwać na nadesłanie go przez sąd.

W takiej sytuacji można powołać się na podstawę prawną (Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, art. 4), czy to osobiście czy pisemnie. Możesz starać się o nakłonienie urzędu stanu cywilnego do przyjęcia odpisu postanowienia lub sekretariatu sądu do wysłania postanowienia do urzędu – w praktyce druga opcja jest często łatwiejsza i mniej czasochłonna.

Inne

Co dzieje się z małżeństwem po zmianie oznaczenia płci?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w ogóle nie przewiduje sytuacji, gdy jedno z małżonków chce uzgodnić płeć metrykalną w czasie trwania małżeństwa. Sądy kierują się wcześniejszymi orzeczeniami i odmawiają uzgodnienia płci metrykalnej osoby pozostającej w związku małżeńskim. Rozwód daje możliwość uzyskania pozytywnego postanowienia zmieniającego oznaczenie płci. Postępowanie rozwodowe wiąże się z koniecznością przekonania sądu o całkowitym i nieodwracalnym rozpadzie pożycia małżeńskiego. W ustnym uzasadnieniu uchwały z marca 2025 r. Sąd Najwyższy wprost wskazał, że nie jest możliwe uwzględnienie wniosku, jeśli dana osoba pozostaje w małżeństwie. Stowarzyszenie Lambda Warszawa prowadzi obecnie litygację strategiczną, której celem jest doprowadzenie do sytuacji, w której możliwe będzie uzyskanie postanowienia zmieniającego oznaczenie płci bez konieczności rozwodu, jest to jednak postępowanie obliczone na wiele lat. Jeśli chcesz wziąć w nim udział lub dopytać o szczegóły, odezwij się na prawo@lambdawarszawa.org

Czy możliwa jest zmiana oznaczenia płci na neutralną?

Nie. Polskie prawo nie przewiduje obecnie żadnego innego oznaczenia płci niż „kobieta” lub „mężczyzna”. Nie można wykluczyć, że jakiś sąd w przyszłości uzna, że brak uwzględnienia takiej kategorii w przepisach prawa stanowionego nie może być przeszkodą do prawnego uznania tożsamości osoby. Niestety można się spodziewać, że osoba z takim precedensowym postanowieniem natrafiałaby na różne utrudnienia w funkcjonowaniu w kontaktach z instytucjami publicznymi i firmami – właśnie ze względu na brak takiej kategorii w przepisach prawa.

Wiele organizacji pozarządowych planuje działania w obszarze litygacji strategicznej, których celem jest umożliwienie uzyskania neutralnego oznaczenia płci w dokumentach. Należy jednak liczyć się z tym, że udział w takiej litygacji będzie oznaczać niekorzystne postanowienia i niepewny wynik w postępowaniach przed trybunałami. Jest to więc ścieżka dla osób, którym nie zależy na szybkiej zmianie oznaczenia płci.

Czy zmiana oznaczenia płci jest koniecznym warunkiem dla części zabiegów chirurgicznych?

W polskiej praktyce lekarskiej przyjęło się, że zabiegi chirurgiczne powodujące sterylizację (operacje genitaliów, histerektomia, orchidektomia) można wykonywać tylko po zmianie oznaczenia płci. Jest to przez lekarzy uzasadniane lękiem przed konsekwencjami prawnymi – status prawny sterylizacji na żądanie jest obecnie nieuregulowany i lekarze boją się, że wykonując takie zabiegi, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności z artykułu 156 Kodeksu karnego, zakazującego powodowania u innej osoby ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (w tym pozbawienia zdolności płodzenia).

Sytuacja nie jest jednak w pełni jasna: histerektomię i orchidektomię wykonuje się w końcu regularnie u cispłciowych pacjentów, gdy są ku temu odpowiednie wskazania medyczne (np. rak jądra czy rak szyjki macicy), bez strachu przed konsekwencjami prawnymi. Kodeks karny wprost przewiduje wyłączenie odpowiedzialności karnej w przypadku wykonywania zabiegu w celu leczniczym. Dysforia płciowa również mogłaby zostać uznana za takie wskazanie medyczne i każdy biegły seksuolog powinien takiej decyzji w sądzie bronić. Nie jest też jasne, czemu właściwie zmiana oznaczenia płci miałaby czynić rzekomo nielegalny zabieg histerektomii u trans mężczyzny legalnym – usunięcie macicy pozbawia zdolności płodzenia niezależnie od tego, czy ktoś ma w dokumentach literkę M czy K. Część chirurgów zgadza się na wykonywanie zabiegów gonadektomii bez zmiany danych, ale robi to „pod stołem", wspominając o takiej możliwości np. w trakcie prywatnej konsultacji z pacjentem, ale nie przyznając się do tego publicznie.

Nie jest więc do końca prawdą, że zmiana oznaczenia płci jest prawnie wymagana do przeprowadzenia niektórych zabiegów. Nie chodzi tu o polskie prawo, ale o przyjętą praktykę, podstawowymi problemami są: brak jasnych wytycznych dotyczących zabiegów chirurgicznych u osób trans (Towarzystwo Chirurgów Polskich takiego dokumentu dotąd nie opracowało), utarte przekonanie, że „bez zmiany danych tej operacji się nie robi", oraz niska świadomość lekarzy na temat transpłciowości i wynikające z tego postrzeganie dysforii płciowej jako „zachcianki".

Wszystkie powyższe informacje dotyczą zabiegów w Polsce. Poza Polską status prawny tego typu operacji jest już dużo jaśniejszy i w większości krajów świata można wykonywać zarówno operacje gonadektomii, jak i operacje genitaliów bez zmiany danych urzędowych. Dokładne wymogi stawiane przed zabiegiem mogą się jednak różnić w zależności od kliniki.

Czy mogę zmienić oznaczenie płci, jeśli znajduję się poza Polską?

Tak, jeśli posiadasz polskie obywatelstwo lub polski akt urodzenia bądź dokonał_ś transkrypcji aktu urodzenia do polskich ksiąg stanu cywilnego.

Aby przyspieszyć obieg korespondencji, warto rozważyć udzielenie pełnomocnictwa do doręczeń [WZÓR]. To nowa instytucja postępowania cywilnego, pozwalająca na wyznaczenie dowolnej osoby w Polsce jako tej, do której będzie kierowana z sądu korespondencja do ciebie. Osoba ta nie jest uprawniona do reprezentowania cię w postępowaniu sądowym – nie może w twoim imieniu wysłać pisma procesowego czy podpisać się za ciebie. Pisma wysyłane do niej będą uważane za doręczone tobie. Przesyłki wysyłane z sądu do Polski dochodzą szybciej niż te kierowane do innego kraju UE.

Jeśli mieszkasz poza Unią Europejską, masz obowiązek ustanowić pełnomocnika do doręczeń w Polsce.

Wzory pism

Poniższe wzory zostały przygotowane przez adw. Karolinę Gierdal oraz konsultowany był z Grupą Prawną Stowarzyszenia Lambda Warszawa. Zawiera również wkład merytoryczny od adw. Mikołaja Świstowskiego i r. pr. Damiana Ruhma.

Wzór wniosku o sprostowanie aktu urodzenia

Wzory w przypadkach szczególnych:

Powyższe wzory można ściągnąć również poprzez dedykowany folder na GoogleDrive.